किल्ले रोहीडा

We live in a wonderful world that is full of beauty, charm and adventure.

There is no end to the adventures we can have if only we seek them with our eyes open.

Jawaharlal Nehru

2015 चा क्रिकेट वर्ल्ड कप नुकताच सुरू झालाय! आणि रविवारी भारताची पहिली मॅच पाकीस्तानशी! अशा दिवशी ट्रेकमध्ये असतील असे निवडकच.त्यात ऊन वाढलेय म्हणजे आणखी त्रास.यावर प्रशांतच्या डोक्यातून सुपीक ऊपाय निघाला.ऊन टाळायचे आणि मॅच पण नाय बुडवायची.मग जवळचा किल्ला करू असे ठरले मग त्याने आधी केलेला रोहीडा निवडला.शनिवारी दुपारी 2.30 वाजता निघायचे आणि किल्ला पायथा बाजारवाडी 4.30 पर्यंत पोहचून वर जाऊन रविराजाला निरोप द्यायचा आणि दुसर्या दिवशी सकाळी ऊठून गडफेरी करून सूर्योदय टिपून 10 वाजेपर्यंत पुण्यात मॅचसाठी परत यायचे असा बेत ठरला.

यावेळी पोटापाण्याचा ऊद्योग म्हणून वकीली करणारे संदीपक फडके आणि अजय देशपांडे, नेहमीचा जोडीदार चिन्मय किर्तने, प्रशांत आणि मी असे पाच मेंबर्स तयार झालो.ठरल्याप्रमाणे दुपारी थोडे ऊशीराने पण सगळे सूस रोडला डेरेदाखल झाले.पटापट बॅगा गाडीत टाकत मंडळी भोरच्या दिशेने रवाना झाली.

वाटेत भोरला हॉटेल समाधानमध्ये चहापाणी झाले व बाजारवाडीच्या अलिकडेच मानकरवाडीच्या मंदीरासमोर गाडी पार्क करून सर्व जण रोहीड्याच्या स्वारीस निघालो.साधारण 4.30 ची वेळ होती ऊन अजून तापलेलेच.रोहीडा सातारा जिल्ह्यातील वाई परिसरातील गडांप्रमाणेच ऊभ्या चढणीचा आणि त्यात भर म्हणून घसारा असणारा.

सुरूवातीलाच श्री शिवदुर्ग संवर्धन ची पाटी लागली आणि रस्ता पायवाट करून सोपा करायचा प्रयत्न दिसला.साधारण दोन टप्प्यांनंतर अंग घामाने ओलेचिंब झाल्यावर पहिला दरवाजा दृष्टीक्षेपात आला.मी सवयीप्रमाणे जुन्या वाटेने रॉकपॅच चढून दरवाजात पोहचलो.

तिथून सायंकाळच्या प्रकाशात पूर्ण परीसर चकाकत होता आणि गडाच्या ऊत्तरेकडे असणारा 'सर्जा'बुरूज सोनेरी रंगात झळाळत होता.

अलिकडे 'फत्ते' बुरूजावर 'भगवा 'गड राबता असणारया काऴाप्रमाणे डौलाने फडकत होता.

दरवाजात खाली ऊतरणारया गाववाल्याने स्वागत केले आणि सूचनावजा माहीती दिली की गडावर मुक्काम करताय तर अभक्ष खाऊ नका आणि अपेय पिवू नका कारण वर महाराज राहतात.गड स्वच्छ आहे कचरा करू नका.त्याला खात्री दिली की आम्ही ही सर्व जाणीव ठेवून फिरणारे आहोत मौजमजावाले नाहीत.मग थोडी फोटोग्राफी केली तोपर्यंत भिडू पोहचले मग दुसरा दरवाजा गाठला

.तिथे खोदीव व बांधीव पिण्याच्या पाण्याचे टाके आहे पण आमावस्येचा नैवेद्य पाण्यात सोडल्याने सध्या थोडे दुषीत झालेय.त्यानंतर महादरवाजा सोनेरी रंगात खूप ऊठावदार दिसत होता त्यावरच्या हत्तींच्या शिल्पाचे आणि शिलालेखाचे फोटो घेतले.

महादरवाजातून गडावर पोहचून सदरेवर हजेरी लावत रोहीडमल्लाच्या मंदिराकडे डावीकडे प्रस्थान केले.

तिथे सॅक टाकल्या व कॅमेरा घेऊन सूर्यास्त टिपायला निघणार तेवढ्यात सायंकाळच्या पूजाअर्चनेसाठी शुचिर्भुत होऊन तयार होत असणारया महाराजांनी  अंधार होण्याआधी पाण्याच्या टाक्यातून तुम्हाला पिण्यासाठी पाणी भरून आणा अशी सूचना केली

.मग स्टीलची बादली आणि दोर घेऊन महाराजांनी सांगितलेल्या पश्चिमेकडील टाक्यांच्या समुहातील पाणी घेऊन येऊ असे ठरले.तसेच पुढे सूर्यास्त टिपून येताना बादली आणायची ठरवली.महाराज स्वत: मार्ग दाखवण्यास आले मी सहज नेहमी करतो तशी चौकशी म्हणून विचारले, ' महाराज कोणत्या गावचे?' " पृथ्वी" ऊत्तर आले.मी मनाशी विचार करत असताना प्रशांत म्हटला अरे ते पृथ्वीच म्हटले.हे काहीतरी वेगळेच प्रकरण दिसते याची नोंद घेत पुढे निघालो.सर्व गड चकाचक स्वच्छ, जागोजागी दगड व्यवस्थित रचलेले, पायवाट मळलेली आखीव बघून ह्या दुर्गाला तरी कोणी तरी काम करतय हे दिसत होते.

'दामगुडे 'आणि' पाटणे 'बुरूजांच्या मध्ये पाण्याच्या टाक्यांच्या समुहाशेजारी एका गुहेसारख्या खोदीव आणि छत असणारया टाक्यातील पाणी बाहेरून दोर बांधून बादलीने भरले व चव घेतली, पाणी स्वच्छ आणि मधुर होते.बादली ठरल्याप्रमाणे ठेवून वाघजाई मंदीराच्या निटनेटक्या आणि डौलाने भगवा फडकणारया बुरूजावरून रविराजाला निरोप देण्यासाठी निघालो.

गडावरून दिसणारया सूर्यास्त आणि सूर्योदय यांची मजा काही औरच! एकतर कुठल्याही कॅमेरयातून सर्वांगसुंदर पॅनोरमा सहजरित्या बंदिस्त होतो.आणि आणखी एक म्हणजे सांजसावल्यांमध्ये 'गडप 'होणारया दरयाखोरयांमधील वाड्या वस्त्या तशाच अरूणोदयाबरोबर 'प्रकट' होतात.घोंघावणारया वारयाच्या आवाजात शिवरायांच्या आणि त्यांच्या मावळ्यांच्या पराक्रमाने न्हालेले विविध बुरूज, तटबंद्या, दरवाजे आणि वास्तूंचे अवशेष सायंकाळच्या व पहाटेच्या गुढरम्य वातावरणात आपल्याशी हितगुज करतात आणि काही काळ का होईना मनाला एक वेगळीच शांतता लाभते.हा अनुभव अनेक भटक्यांना येतो ,तो मला प्रथम माझ्या पहिल्या ट्रेकमध्येच राजगडावर पावसाळ्यात भल्या पहाटे एकट्याने पद्मावतीच्या बुरूजावरून पांढरया स्वच्छ ढगांनी वेढलेल्या दरयाखोरयातून घोंगावणारया वारयात डोकावताना आला किंबहुना मला सह्याद्रीचे प्रेम तिथेच जडले असावे.असो

.

काही छान फ्रेम मिळाल्या, प्रशांतचेही सध्या नव्या डी.एस.एल.आरवर छायाचित्रणाचे बरेच प्रयोग चालू आहेत त्यातील निवडक त्याच्या ब्लॉगमध्ये दिसतीलच.सूर्यास्ताबरोबर सांजप्रकाशात पुन्हा टाक्यांकडे जाऊन बादली घेऊन मंदिराकडे गप्पाटप्पा करत सर्व मार्गस्थ झालो.

रात्रीचे तयार जेवण आणले होते त्यामुळे खूप वेळ हाताशी होता.मंदिराच्या आत महाराज व त्यांचा एक अऩुयायी पूजा आटोपून स्वयंपाक करत होते.प्रथम आम्ही थोडे ताजेतवाने होऊन ओसरीत चर्चा करत बसलो मग हळूच मंदिरात डोकावलो बहुतेक आमची चर्चा ऐकून यांच्याशी बोलायला काही हरकत नाही अशी महाराजांची खात्री पटली असावी.मग त्यांच्याशी विविध विषयांवर बोलताना त्यांच्या विशेष व्यक्तीत्वाचा परिचय झाला.मुंबईतील महाविद्यालयातून बी.ई.सिव्हील ची पदवी घेतलेला तरूण अध्यात्माच्या मार्गाला लागून हिमालयात 8 वर्ष वेदविद्यांचा अभ्यास काय करतो आणि संन्यस्त जीवनाचे आचरण करताना एका जागेच्या मोहात न पडता देहू आळंदी पंढरपूरपासून वासोट्यासारख्या वनदुर्गावर काही महिने वास्तव्य करतो, रोहीड्यावर पुन्हा परत कधीही न येण्याआधी 5 ते 6 महिने राहतो.ईथे श्री शिवदुर्ग संवर्धन सारख्या संस्थांच्या संपर्कात आल्यावर त्याच्या मदतीने किल्ल्याचा कायापालट करण्याचे स्वप्न जागवतो आणि कंट्रू सर्वे पासून दगडांच्या कार्बन डेटींग पर्यंत विचार करून ईतिहास जिवंत करण्याचा प्रयत्न करतो.विलक्षण! सह्याद्रीने माणूस म्हणून आमचे खुजेपण अनेकदा दाखवले पण या माणसाच्या भेटीनंतर आमची बुद्धीही त्यांच्या विचारांपुढे खुजी वाटू लागली.

विचारात मग्न होत सहभोजन ऊरकले बाहेर काही प्राण्यांची चाहूल लागते का म्हणून जवळच्या टाक्यापर्यंत सर्चलाईटच्या प्रकाशात कानोसा घेतला पण प्राणी बहुतेक माणसांचा दिवस संपायची वाट पाहत असावेत.आत येऊन स्लिपींग बॅगमध्ये शिरलो आणि लवकरच गाढ झोप लागली.

पहाटे ऊठून तयारी करून कॅमेरा घेतला व पूर्वेला अरूणोदय होण्याची वाट बघत कॅमेरा सेट केला.ऊत्तरेच्या 'सर्जा' बुरूजावरून  खालील दरयाखोरया दूरवर पुरंदर ,ऊजवीकडे मांढरदेवीचा डोंगर,डावीकडे वाघजाई मंदीरापर्यंत ऊतरणारी डोंगरधार असा सुंदर भूभाग फ्रेममध्ये बसवण्याचा प्रयत्न केला.सूर्योदय होतानाचे काही फोटो घेतले व गडफेरी करण्यासाठी डावीकडून वाघजाई बुरूज ,पाटणे बुरूज,दामगुडे बुरूज , टाक्यांचा समुह समोर डोकावणारा राजांच्या राजगडाचा बालेकिल्ला, पश्चिमेचा शिरवले बुरूज  व तेथून दूरवरचे रायरेश्वर पठार असा landscape डोऴ्यात आणि कॅमेरयात टिपत पुन: मंदिराकडे आलो.

सॅक आवरून प्रशांतने आणलेले लाडू खाऊन रोहीड्याच्या स्मृती डोक्यात जतन करत आल्या मार्गाने खाली ऊतरायला सुरूवात केली.गडपायथ्याशी आल्यावर गाडीजवळ येऊन पोहचलो.गाववाल्यांची सकाळची लगबग बघत सर्वांनी बॅगा गाडीत टाकल्या व परत पुण्याकडे निघालो.

वाटेत पुन्हा हॉटेल समाधानमध्ये नाष्टा केला, मॅच सुरू झाली होती .तसेच पुण्याकडे गाडी दामटली व 11 वाजता घरी पोहचलो.

महाराजांच्या स्वराज्याच्या सुरूवातीच्या काळातील साक्षीदार गड रोहीडा एकदा आवर्जुन भेट द्यावा असाच आहे.

ट्रेक मेटस्:  प्रशांत कोठावदे, संदिपक फडके, अजय देशपांडे, चिन्मय किर्तने आणि तुषार कोठावदे

ट्रेक कठीणता: सोपा

अंतर:  पुण्यापासून साधारण 2 तास

गडफेरी : 3 ते 4 तास.वाघजाई मंदीर केले तर अजून 3 तास.

पाणी: गडावर आहे.दामगुडे व पाटणे बुरूजाजवळ व दुसरया दरवाजाजवळ.वर चढताना 2 लिटर पुरेसे.

आभार: गडावर मेहनत करणारया श्री शिवदुर्ग संवर्धन संस्थेच्या मावळ्यांचे.

पुन्हा भेटू नवीन गडावर नवीन अनुभवासाठी अल्पविश्रांतीनंतर!

राजगड ते तोरणा ट्रेल - ऊत्तरार्ध

सायंकाळ गडावर आपण विचार करतो त्यापेक्षा लवकर पसरते.मी आणि सोनावणे सर झपझप चालत खाली ऊतरत संजीवनीचे टप्पे पार करत होतो, मध्ये पाण्यांच्या टाक्यांचा समुह पार केला.पार टोकापर्यंत गेलो पण वाट सापडेना.अंधार दाटायला सुरूवात झालेली.परत अंदाज घेत घेत वाट शोधण्याचा प्रयत्न चालू होता एका बुरूजावरून खाली गेलो व्याघ्रमुख दरवाजात.पण पुढे फुली मारलेली.परत फिरलो.सोनावणे सरांना वर ईतर मंडळी काय म्हणतात ते विचारायला सांगितले.

मी एकटा परत शेवटच्या बुरूजाकडे निघालो.तेथील निरव शांतता कोणालाही भय वाटावे अशीच होती ,कोणाचीही चाहूल नाही.सर्वत्र ऊंच चिलखती तटबंदी, त्यात आत पडले तर जवळून जाणारया  कोणाच्या लक्षात सुद्धा येणार नाही एवढी झुडूपे माजलेली. रातकिडे व वारा यांचा अंधार गुढ करणारा आवाज,  कोठलेही जंगली श्वापद या बाजूला पाणी प्यायला कधीही येत असेल,मनात वेगवेगळे विचार बाजूला सारत शेवटी पूर्ण अंधारात खूप वेगाने परत फिरलो वर यायला.पण संजीवनी माची किती अवाढव्य आहे याचा पुरेपूर अनुभव येत होता.कसेबसे व्याघ्रमुख दरवाजाच्या बुरूजावरील दरवाजातून थोडे मोकळ्यात ऊंचवट्यावर पोहचलो.छाती 1000 सी सी च्या इंजिनासारखी धडाडत होती.घामाने पूर्ण कपडे ओले झाले होते.नाना ,सोनावणे सर ,किशोर ,प्रशांत कोणीही दिसेना.अजून पुढे गेलो मग जेथे माची चालू होते तेथे गवतात सॅक टाकली थोडे पाणी प्यालो.अंग घामाने डबडबले होते.मोठ्याने हाका मारल्या पण ऊत्तर नाही.15 ते 20 मिनीटे पद्मावतीवर परत जावे का? असा विचार करत अंधारात कुठल्याही टॉर्च शिवाय थांबलो. एवढा भयभीत करणारा एकांत जीवनात फार कमी वेळा अनुभवलाय!

आणि अचानक सोनावणे सर खालून वर आवाज देत आले त्यांचीही परिस्थिती माझ्यासारखीच ,फक्त त्यांचा फोन जो स्मार्ट फोन नव्हता ( स्मार्टनेस बॅटरी चालावी यासाठी वापरण्याची बुद्धी मोबाईल कंपन्याना देव देवो!) चालू होता.मग नानाच्या, किश्याच्या फोनवर कॉल करण्याचा प्रयत्न केला.थोड्या वेळात कोणाचा तरी फोन लागला मग ती मंडळी व्याघ्रमुखापाशी माझ्यासारखीच फुली बघून थांबलीय ते समजले.आता थोडा जीवात जीव आला.

सर आणि मी चर्चा करत खाली ऊतरायला सुरूवात केली.जर रस्ता सापडला नाही तर परत पद्मावतीवर जाऊ हे पक्के करत तेथे पोहचलो.सर्व टेंशनमध्ये आणि याला जबाबदार मी होतो.नानाच्या मनाविरूद्ध मी आणि सरांनी त्याला भरीला पाडले होते.पण त्याने काहीही न बोलता राग व्यक्त केला.रस्ता तोच आहे याची खात्री होत नव्हती आणि त्याला ती फुली कारणीभुत होती.मग शेवटचा ऊपाय म्हणून ओंकार ओकला फोन ट्राय केला त्याने सांगितले की रस्ता तोच आहे ,पण तुम्ही योगेश फाटकांशी ( श्री शिवदुर्ग संवर्धन) बोला. मग नानाने त्यांना फोन करून खात्री केली.मधल्या वेळेत बाकीच्यांची चुळबूळ चालू होती.किशोर थेटे परत जायचे म्हणू लागला.मग नानाने ऊपाय काढला सार्वमत घेतले बहुसंख्येने पुढे जायचे ठरले.नाना पण आता हट्टाला पेटला होता.ट्रॅव्हर्स वरून खाली जंगलात वाट ऊतरत होती.एवढ्या बेमालूम वाटा हेही राजगडाच्या माच्यांचे वैशिष्टच आहे.

मग माचीच्या ऊंचच उंच तटबंदीला वळसा घालणारी वाट लागली पण मनात तोपर्यंत धाकधूक होती रात्रीचे 9 वाजले होते. रात्रीच्या मंद प्रकाशात आमचा जत्था आता तोरण्याचा रस्ता शोधत निघाला होता.पुढे माचीला पूर्ण वळसा घातल्यावर वाट खाली जंगलात ऊतरत होती व खूप सरळ घसारा होता काळजीपूर्वक आम्ही खाली ऊतरू लागलो.आमच्यातला किश्या मेस्तरी वजन 90 कि.व लिगामेंट डॅमेज, त्यामुळेच नाना टाळाटाऴ करत होता रात्री खाली ऊतरायला.

पण आता मी थोडे धीट होऊन हातात काठी घेतली व कुठल्याही प्रकाशाशिवाय अंधारात वाट दाखवायला पुढे झालो.माझ्याबरोबर सोनावणे सर होते व मागे सगळे.मध्ये दाट जंगलात एक खिंड लागली आणि सरळ पुढे जायचे सोडून आम्ही खाली ऊतरायला सुरूवात केली.मळलेली वाट पुढे दगडधोंड्यांची होत गायब झाली.भोवताली दाट जंगल ,मिट्ट काळोख असेच एका ठिकाणी थांबलो.Gps चालू करून वाट शोधण्याचा प्रयत्न केला तर ती वाट खिंडीजवळून ऊत्तरेकडे जाणारी.मग परत खिंडीत आलो.थोडे बसलो ,खाऊ खाल्ला ,पाणी प्यालो.या भानगडीत जवळ जवळ 2 तास गेले.रात्रीचे 11 वाजले होते.जेवणाचा पत्ता नाही.

थोडे ताजेतवाने होऊन पुन्हा काठी ऊचलली व निघालो पुढे, मोठ्याने आवाज करत चुकून एखादे जंगली श्वापद वाटेत असले तर त्याने वाट मोकळी करून द्यावी हा ऊद्देश!कारवीचे जंगल सर्वत्र डोंगरधारेवर पसरलेले.मध्येच थोडे मोकळे पठार परत जंगल असे करत एका मोकळ्या जागी बसलो थोडे पाणी घेतले.परत चालू लागलो आणि अचानक वाट खाली डांबरी रस्त्याला मिळाली.हीच ती भुतोंडे खिंड.

आता खरच सगळे खूप दमलो होतो आजचा दिवस सुवेळा ,काळेश्वरी,बालेकिल्ला करून संजीवनीच्या दोन फेरया नंतर एवढी चाल! मग सर्वानुमते अजून हाल न करता येथे थांबून मग पहाटे निघू असे ठरवले.नाराज मंडळी या सडकेने जवळच्या गावात जाऊ असे म्हणत होती.पण मग जेवण विसरून तेथेच शेकोटी पेटवून झोपावे असा निर्णय झाला शेकोटी पेटवली तेवढ्यात रात्री 2 वाजता एक टेम्पो भूतोंडेकडे निघाला होता त्याकडे चौकशी करता पालीकडे जाताना 2 किमी वर कातकरी वाडी आहे असे समजले मग अजून धोका न पत्करता तेथे पोहचलो.

कोणी आहे का? आवाजाला खूप ऊशीरा 'कोण हाय?' असे प्रश्नवजा ऊत्तर. आवाज एका माऊलीचा.मग विचारले काही खायला मिळेल का? त्या माऊलीने रात्री 3 वाजता पीठल भात तयार केला.खूप झणझणीत पीठल सर्वांनी हानल्.बाहेर अंगणात प्लास्टीक टाकून भयाण गारव्यात पडलो.अतिश्रमाने झोप लागली व पहाटे राजगड दर्शन करत डोळे ऊघडले.

तयारी केली चहा घेतला व परत खिंडीकडे आलो.नाशिकचा भलामोठा ग्रुप तेथे हजर होता.रात्री तेही तिथेच मुक्कामी होते. मग सगळे निघाले ते पुढे ,आम्ही मागे! थोडे चालल्यावर तोरण्याचे बुधला टोक दिसू लागले.

तोरण्याकडे जाणारा मार्ग म्हणजे रांगडा पण सौंदर्यपूर्ण सह्याद्रीच्या डोंगररांगेवरून जाणारा .डावीकडे भुतोंड्याच्या बाजूला शिवतिर्थ रायगडापर्यंत वेगवेगळ्या डोंगररांगा ,घाटवाटांकडे जाणारी खोरी ,मध्येमध्ये छोट्यामोठ्य़ा टुमदार वस्त्या 'विखुरलेल्या!' ऊजवीकडे पसरलेल्या दरया आणि खोरे तेथेही दूरवर खेड्यामधली घर कौलारू! मागे पाली संजीवनी माची राजगडाच्या राजसरूपाची साक्ष देणारी आणि समोर तोरणा प्रचंड पसरलेला! याला प्रचंडगड का म्हणतात ते येथूनच लक्षात येते.

मागे या मार्गाने भरपावसात सर्वत्र धुक्याचा वेढा असताना घोंगावणार्या जोरदार वार्यात वाकून थांबून बचाव करत बुधल्याच्या रॉकपॅचची शिडी नसतानाची अंगावर येणारी कातळचढाई वानरांच्या टोळीपासून केलेला बचाव एवढ्या प्रदीर्घ कालावधीनंतरही मन:पटलावर कायमचा कोरला गेलाय!

हळूहळू बुधल्याच्या कातळाला जवळ करत शिडीमार्ग गाठला.वर जाऊन जरा दम घेतला.तेथून ऊजवीकडे वर आणखी चिंचोळ्या कातऴावरून पुढे सरकलो.समोर कारवीच्या जंगलात सरबत घेतले.भुतोंड्याच्या काकांनी तेथून खालून टाक्याचे मधुर पाणी भरून आणले.

तोरणा चांगला लांबलचक पण माथ्यावर अरूंद! चोहीकडे विहंगम! एखाद्या गरूडाच्या नजरेतून दिसावे असे विस्तीर्ण भूभागाचे दृष्य! खर तर सिंहगड, तोरणा, राजगड हे महाराजांच्या सुरूवातीच्या काळातील सर्वात जवळचे शिलेदार!  या तीन किल्ल्यामुळे किती विस्तीर्ण भूभागावर नियंत्रण ठेवता येत असेल. रायगडाकडे कोकणात ऊतरणारया असंख्य घाटवाटा या किल्ल्यांमुळे नजरेच्या टप्प्यात असाव्यात.

मग मेंगाईच्या अलिकडील बुरूज चढून बुधला राजगड यांचे अवलोकन केले साधारण जवळच्या परिसरातील सर्वात ऊंच शिखर म्हणून बुधल्याची गणना होते. पश्चिमेच्या महादरवाजातून मेंगाई देवीच्या मंदीराजवळ पोहचलो.मेंगाई मंदीराच्या खाली दक्षिणेला पिण्याच्या पाण्याचे सुमधुर टाके आहे.पाणी भरून घेतले. थोडी क्षुधा शांती केली.

थोडे पुढे जाऊन मेंगाई देवीच्या मंदीरात पथारया पसरल्या भरपेट काला खाऊन गडफेरी केली.पाण्याची टाकी मंदीरे बुरूज तटबंदी सर्व फेरी मारून मग ऊतरतीला लागलो.

तोरणा ऊतरायला लय त्रास !घसरडी वाट त्यात एवढी पायपीट झालेली.पण एक सर्वांगसुंदर आणि सर्वांनी एकदा तरी अनुभव घ्यावा असा ट्रेलट्रेक दोन वेगळ्या मोसमात करण्याची संधी मला मिळाली याचे समाधान मनात ठेवून खाली वेल्ह्यात  चहा वडा सॅंपल यावर ताव मारून चेतनने आणून सोडलेली गाडी घेतली व पाबे खिंडीतून राजगड तोरण्याला सायंप्रकाशात निरोप देऊन खानापूरमार्गे पुण्यात परतलो.

भेटूया लवकरच कुठल्या तरी गडावर!

ट्रेक मेटस:  संजय अमृतकर ( नाना); सोनावणे सर, किशोर थेटे, किश्या मेस्त्री, प्रशांत पवार, चेतन पाटकर, तुषार कोठावदे आणि निलेश वाणी.

दिवस:  2 दिवस.मुक्काम राजगड.

कठीणता: मध्यम.पण माहीती असावी.

छायाचित्र: संजय अमृतकर, किश्या मेस्त्री.

राजगड ते तोरणा ट्रेल - पूर्वार्ध

"The real voyage of discovery consists not in seeking new landscapes, but in having new eyes."

Marcel Proust

गुरूवर्य नानांचा नेहमीप्रमाणे अचानक निरोप आला तीन दिवस राजगड ते तोरणा ट्रेक करायचाय मी आमच्या नाशिककर ग्रुपला घेऊन येतो मुक्काम तुझ्याकडे करू आणि पहाटे ऊठून जाऊ.खरतर मुरूमदेवच्या डोंगरावर वसलेला राजगड माझ्या मनात सर्वोच्च स्थान असणारया गडांपैकी याचे कारण महाराजांसारख्या "कतृत्ववान राजाचे गडावर त्याच्या वैभवाच्या काळातले 28 वर्ष वास्तव्य, अवाढव्य पसरलेल्या 3 बुलंद माच्या आणि सर्वांवर खडा पहारा देणारा अभेद्य बालेकिल्ला" सर्व कसे कुठल्याही माणसाचे भान हरपावे असे.दुसरे एक कारण म्हणजे माझ्या गडकिल्ल्यांच्या सफरीची सुरूवात मी याच राजगडापासून केलीय!

नाना, सोऩावणे सर, किशोर थेटे, प्रशांत पवार नाशिकहून आणि किश्या मेस्त्री मुंबईहून मुक्कामास आले.निलेश वाणी आणि चेतन पाटकरही पुण्यात दुसरीकडे मुक्कामाला आले.रात्री जेवण ऊरकून आमच्या नवीन ईमारतीत झोपण्याची सोय केली.दुसरया दिवशी पहाटे चेतन आणि निलेश त्यांची कार घेऊन सुस रोडला पोहचले आम्ही नाशिकहून मंडळी आलेल्या कारने त्यांना घेऊन राजगडच्या दिशेने प्रयाण केले.

सकाळी नसरापुरला चहा घेतला आणि साखर गावाच्या दिशेने निघालो.वाटेत लांबून राजगड दिमाखात ऊभा दिसत होता.

साखर गावातून गुंजवण्याकडे निघालो वाटेत सकाळच्या कोवळ्या ऊन्हातले सुवेळा माचीचे व पद्मावती माचीचे फोटो घेतले यावेळी माझा कॅमेरा नादुरूस्त झाल्याने मोबाईल कॅमेरॅत मी दोन तीन क्लीक्स घेतल्या.

गुंजवण्यात पोहे चहा घेऊन पद्मावतीमाचीकडे कूच केली.मध्यावर पोहचल्यावर ताक घेतले आणि चोरदरवाजाचा रॉक पॅच गाठला थोडे ऊन वाढले होते.हा रॉक पॅच आता रिलींगमुळे सोपा झाला आहे पूर्वी पावसात दोन वेळा कसरत केल्याचे पुसटसे आठवले.

पद्मावती माचीवर प्रवेश केल्यावर छोटासा तलाव आहे त्याला ऊजवीकडे ठेवत वर मंदिरात पोहचलो.पद्मावती देवीचे हे मंदीर महाराजांच्या आगरा सुटकेनंतर त्यांच्या पदस्पर्शाने पुनीत झालेले आहे.

त्याशेजारी किल्लेदाराची कोठी आहे.पिण्याच्या पाण्याची दोन टाकी मंदीरालगतच आहेत.आत सॅक टाकल्या.खालील गावातील काही मंडळी येथे पूर्णवेळ हजर राहून येणारया ट्रेकर्सला खाण्याचे पदार्थ पुरवतात.

तेथे थोडे खाऊन ताजेतवाने होऊन गडफेरीसाठी सज्ज झालो.प्रथम पद्मावतीवरील भोरच्या राजाची सदर बघून त्याखालील टाके बघून 'पाली दरवाजा 'चे अवलोकन करण्यास निघालो.

हातात कॅमेरा नसल्याने नानाचा सहाय्यक म्हणून फ्रेम ठरविण्यासाठी बारीकसारीक गोष्टी बघून सूचना करत होतो.अर्थात नानाच्या फोटोग्राफीचा आवाका म्हणजे अफाट त्याला सूचना म्हणजे सूर्याला मेणबत्तीने प्रकाश दाखवणे पण माझ्यावरचा जीव म्हणा अथवा मोठेपणा आल्यावर आलेली स्थितप्रद्ण्यता म्हणा पण तोही तितक्याच संयमाने त्याकडे लक्ष देऊन वेळप्रसंगी मोजके आणि नेमके विश्लेषण करून मला फ्रेम समजावत होता.

"पाली दरवाजा" म्हणजे राजगडाच्या मुख्य प्रवेशद्वारापैकी एक.त्याची रचना म्हणजे राजगडाच्या ईतर वास्तूंप्रमाणे जागतिक दर्जाच्या वास्तूविशारदालासुद्धा आजही आव्हान वाटेल अशी.खाली पालीगावात महाराजांचे घोडदळ होते व सईबाईंचा निवास आजारपणात पालीतच होता.
ईथे मला विशेष जाणवलेल्या गोष्टी म्हणजे थेट दरवाजा च्या बुरूजातून तटबंदीवरून बालेकिल्ल्याकडे जाणारा पायरयांचा मार्ग, तसेच दरवाजाखालील बुरूजाची रचना म्हणजे हत्तीवर अंबारी ठेवावी अशी.अशीच रचना सुवेळा माचीच्या नेढ्यानंतरच्या बुरूजाचीही आहे.हा योगायोग नक्की नसावा तर अभेद्य बांधकाम करताना कलात्मकता जपण्याचा वास्तूविशारदाचा प्रयत्न असावा.पाली दरवाजातून बालेकिल्ला व त्याची तटबंदी अप्रतिम दिसते.तेथील दरवाजावर कोरलेली काही शिल्पे बघितली.दोन्हीकडे तटबंदी मध्ये पायऱ्या व दरवाजा विलक्षण वास्तूशिल्प डोळ्यात साठवले.

एव्हाना सायंकाळची वेळ जवळ आली होती आणि संजीवनी माचीवरून रायगडाच्या क्षितीजावर मावळतीला जाणारया सूर्यनारायणाला निरोप देण्यासाठी जायचे होते.हळूहळू पाली दरवाजातून वर येऊन बालेकिल्ला डावीकडे ठेवत संजीवनीकडे निघालो.

बालेकिल्ल्याचा घेरा संपताच समोर अवाढव्य पसरलेली "संजीवनी माची "म्हणजे राजगडाच्या वास्तूवैभवाची मोठी ठेव आहे.चिलखती तटबंदीच्या दोन्हीकडे भल्यामोठ्या रांगा पार क्षितीजापर्यंत भिडलेल्या ,अनेक बुलंद बुरूज, टप्प्याटप्प्याने दरयाखोरयात विरणारी माची हे अफाट वैभव अंगाखांद्यावर बाळगणारा राजगड म्हणजे शहरात कितीही मोठे ईमले बांधले तरी आपल्या गावाकडच्या वाड्याबद्दल जे वाटते ती भावना जागृत करणारा, राजांच्या स्वराज्यातील ,कदाचित मनातीलही जवळचा गड असल्यास आश्चर्य ते काय?

वाटते त्यापेक्षाही अंतर खूप असल्याने व पाण्याची बाटली भरून न घेण्याची चूक केल्याने मी थोडे अलिकडूनच सूर्यास निरोप दिला .नानाने मात्र त्याच्या शिस्तीत पाणी घेऊन आल्याने शेवटच्या टोकावरून त्याच्या लॅंडस्केपच्या 'जागतिक ' दर्जांच्या फोटोच्या अफाट संग्रहात आणखी काही फोटोंची भर घातली.

मी मात्र कॅमेराच नसल्याने चिलखती तटबंदीमध्ये पुरातत्व चिन्हांच्या शोधात बरीच शोधाशोध निरीक्षण केले.खोदीव टाक्यांचा समुह, व्याघ्रमुख दरवाजा, तटबंदीवर एका ठिकाणी सिंहाचे शिल्प, तीन टप्प्यात खाली ऊतरणारी व प्रत्येक टप्प्यावर बुरूज दरवाजा अशी रचना असल्याची नोंद घेतली ,पण सायंछायात धडकी भरवणारा एकांत व आवाजही पोहचणार नाही अशी लांबलचक माची त्यात पूर्ण तटबंदीत जंगल माजलेले सर्व अवशेष क्षणोक्षणी आपल्या क्षुद्रपणाची प्रकर्षाने जाणीव करून देणारे. मग आवरते घेऊन परत पद्मावतीच्या दिशेने निघालो.

अर्ध्या तासात गजबजलेल्या मंदीर परिसरात येऊन घसा ओला केला.तेथे नानाच्या मार्गदर्शनाखाली आलेला नासिकचा एक मोठा ग्रुप पोहचला होता व त्यांनी सर्वांच्या रात्रीच्या भोजनाची सोय होईल एवढा शिधा एका गाववाल्याच्या सूपूर्द केला मग थोड्या वेळात नाना आल्यावर गप्पाटप्पा करत 25 ते 30 लोक बसलो.रात्रीचे जेवण तयार झाले पोटोबा करून पथारी पसरून झोपी गेलो पण मनातून संजीवनी माचीचे गूढरम्य दृष्य काही हलले नाही.

दुसरा दिवस

सकाळी लवकर जाग आली.सर्वानुमते आज सकाळी सुवेळा माची करायचे ठरले.येऊन मग नाष्टा करावा असे नियोजन केले.पाणी थोडा खाऊ घेतला व निघालो.बालेकिल्ला ऊजवीकडे ठेवत सर्वप्रथम खाली गुंजवणे दरवाजा बघायचा म्हणून खाली ऊतरलो.जाताना पाली दरवाजाच्या वर असणारया दरवाजाप्रमाणे छोटा दरवाजा लागतो व त्यावरही पायरया थेट बालेकिल्ल्याला भिडतात.गुंजवणे दरवाजाला ऊतरताना ऊजवीकडे सुमधुर पाण्याचे टाके आहे.खाली सरळ घसरण असणारा ऊतार! एवढ्या कमी जागेत दरवाजा अप्रतिम बसवला आहे.व 90° वळणारा हा मार्ग पायदळाची छावणी म्हणून असणारया गुंजवण्यात ऊतरतो.पण दोरखंडाशिवाय दरवाजा ओलांडून खाली ऊतरणे थोडे अवघड आहे.तेथून सुवेळा माची ऊगवतीच्या प्रकाशात झळाळत होती.खाली दरीत दाट जंगल पसरले आहे.थोडा वेऴ तेथे वास्तूकलेचे निरीक्षण करून परत वर यायला निघालो.टाक्यापाशी थांबून पालापाचोळा दूर सारत पाणी भरून घेतले व प्यालो.सुवेळेकडे जाताना एके ठिकाणी देवतांच्या मुर्ती आहेत तिथेही छोटा झरा आहे.

बालेकिल्ल्याचा घेरा संपवून पुढे डोंगरधार चालल्यावर एक छोटी टेकडी आहे तिला वळसा घालून सुवेळेत पोहचलो.समोर संजीवनी माचीसारखीच ऊत्तम तटबंदी व ऊत्कृष्ट बुरूज बघितल्यावर डोळ्याचे पारणे फिटते.

थोडे पुढे गेल्यावर नैसर्गिकरित्या तयार झालेले नेढे बघण्यासाठी वर चढलो.तेथून गुंजवणे खोरे पद्मावती माची ऊजवीकडचे भोरच्या बाजूचे खोरे असा नजारा अनुभवला, थोडा नाष्टा केला सोनावणे गुरूंजीचे अहिराणीतील काही किस्से ऐकून मग बुरूजाकडे निघालो.

नाशिककर ग्रुप आधीच सुवेळाच्या बुरूजावर हजर होता.तिथे मंत्रोच्चाराच्या गजरात सगळ्यांनी तो क्षण साजरा केला.थोडे ग्रुप फोटो काढून परतीच्या मार्गाला निघालो.तटबंदीवर एक जुने जाते बघितले व शौचकुप नजरेस पडले.पाण्याची टाकी, जुन्या विटा, नेढ्याच्या अलिकडे खाली एक  मंदीर आहे व ईतर अवशेष न्याहाळले.सुवेळा माचीही राजगडाच्या ईतर अवशेषांप्रमाणे गतवैभवाच्या खुणा अंगाखांद्यावर बाळगून आहे.

परत येताना बालेकिल्ला खुणावत होताच,पण अलिकडेच्या टेकाडाच्या बाजूने पुढे आल्यावर डावीकडे संजीवनीच्या दिशेने नजर टाकल्यावर मध्ये तटबंदी व बुरूज दिसले.सहज नानाचे लक्ष वेधले मग काय ऊतरलो खाली.तटबंदीच्या शेजारून फोटोग्राफी करत करत ऊंच वाढलेल्या गवतातून मार्ग काढत पुढे जाऊ लागलो.एका ठिकाणी पुढे जाण्याचा मार्ग दिसेना मग ऊजवीकडे बालेकिल्ल्याच्या बाजूला वर चढायला सुरूवात केली.एकदम साहसपूर्ण चढाई करावी लागली घसरण आणि ऊभी चढण तयारी नसताना कशीबशी चढून वर आलो.नानासारख्या अनुभवी सुरक्षित अनेक ट्रेक केलेल्या ट्रेकरने त्याची नेहमीची शिस्त मोडली याला राजगडाचे अफाट पसरलेले समृद्ध अवशेष जबाबदार असावेत!वर थोडे ताक घेतले व ताजेतवाने झालो.

पुढे आणखी डावीकडे मी थोडे जाऊन बघत असताना पुन्हा काही अवशेष दिसले परत डावीकडे सर्वजण घुसलो.आणि ही वाकडी वाट आम्हास गडाच्या दक्षिणेकडील "काळेश्वरी बुरूजा"कडे घेऊन गेली. तिथे पडझड झालेल्या मंदीरात अतिशय लक्षवेधक काळ्या पाषाणातील मूर्ती बघून मी जागेवर स्तब्ध झालो.पुरातत्वदृष्ट्या करोडो रूपये मूल्य होईल अशी मूर्ती ईतक्या बेफीकीरीने जतन करत असलेल्या पुरातत्व विभागाचे खास अभिनंदन करावे. मध्यंतरी काही जाणकरांनी दिलेल्या माहीतीनुसार हा परिसर राजगडाच्या स्मशानभूमीचा आहे आणि ती मूर्ती तांत्रिक महत्वाची आहे अशी माहीती मिळाली.( खरे काय मला माहीती नाही)पण एक नक्की येथपर्यंत वाट चुकवून येणारे अगदी मोजकेच असावेत. पण एक मात्र खरे की ती जागा मला जरा वेगळी आणि गुढ वाटली.अशा कोपरयातल्या परिसराला भेट देऊन परत फिरलो.

आता बालेकिल्ला वाट पाहत होता.राजगडावर पूर्वी पावसाळ्यात दोन वेळा बालेकिल्ल्याच्या पाणी वाहत असलेल्या कातळावर चढताना कठीण वाटत असणारी वाट ऊन्हाळ्यात बरीच सुसह्य वाटली.रिलिंगही व्यवस्थित लावण्याचा प्रयत्न केलाय पण पूर्वी शिकल्याप्रमाणे कोठल्याही आधारावर पूर्णपणे विसंबून राहू नये हे नमूद करावसे वाटते.बालेकिल्ल्याचे अतिभव्य सुस्थित असणारया प्रवेशद्वाराचे मुख पूर्वेस आहे.येथेही वास्तूशास्राचा नियम पाळलाय.

आत प्रवेश करून मोठ्या टाक्याशेजारील बाजारपेठेचा परिसर मंदीर न्याहाळले व वर सदर व राजवाड्याच्या उद्वस्थ अवशेषांकडे पाहून आजही शिवछत्रपतींच्या नावाने राजकीय पोळी भाजून घेणारया पण त्या राजांच्या वैभवशाली ईतिहासाकडे अक्षम्य दुर्लक्ष करणारया राज्यकर्त्यांविषयी मनात तिरस्काराची भावना वाढली. गडकोटांचे हे वैभव काही शिवप्रेमी मावळ्यांच्या वैयक्तिक पातळीवरच्या प्रयत्नांवर कसे जतन होणार? येथे खूप दिवसापासून मनात असलेली एक भावना व्यक्त करावीशी वाटते.तमाम गडसंवर्धन करणारया संस्थांची एक शिखर संघटना असावी व त्यांनी एकत्रीतरित्या वर्षाला एक गडच संवर्धनासाठी निवडावा म्हणजे दृष्य स्वरूपात याचा परिणाम दिसू शकेल व एक मॉडेल तयार झाले तर त्यानुसार मदतीचा ओघ वाढेल व ही विदारक स्थिती बदलू शकेल.असो.

बालेकिल्ल्यावरून नानाच्या फ्रेममध्ये संजीवनी, सुवेळा पद्मावती व ईतर परिसर बंदिस्त होत असताना मीही त्याच्या सोबत फ्रेम मनातल्या मनात विचार करून त्याच्या angle ने जाणण्याचा प्रयत्न करत होतो.बरोबर राहून कळत नकळत माझ्या फोटोग्राफीच्या छंदाला या अनुभवाचा फायदा नक्की होईल.

बराच वेळ झाला आता 3 वाजत आले होते खाली पद्मावतीवर पोहचून आराम करावा असे नियोजन होते.खाली आलो जेवण केले आणि मंदीराबाहेर साक्षात आप्पा परब बसलेले.त्यांचा अवतार बघून कोणीही दुर्लक्ष करेल.पण त्यांचे बोलणे ऐकले आणि कधी त्यांच्यासमोर ऊभा राहीलो ते समजलेच नाही.

त्यांच्या गप्पा ऎकताना त्यांच्या ञषीतुल्य व्यक्तीमत्वाची घडी ऊलगडत होती.आजकालच्या भौतिक जगापासून दूर पण महाराजांनी या तारखेला 4 शतकापूर्वी काय केले याची परिपूर्ण माहीती ठेवणारा 'चालताबोलता संगणक'!
आप्पांनी मी विचारलेल्या दोन तीन प्रश्नांना ऊत्तरे देताना राजगडाविषयी एवढी माहीती कमीत कमी शब्दात दिली की मी वर्षभर गडावर फिरून पण मिळाली नसती.त्यात सुवेळा माचीवरचे भुयारातील दालन, वेगवेगळी चिन्हे त्यांचे कालखंड अर्थ, महाराजांची सदर म्हणून पाटी असलेली भोरच्या राजाची सदर, सईबाई साहेबांची समाधी म्हणून पाटी लावलेली पद्मावती मंदीरासमोरील निळोपंत डबीरांची समाधी आणि बरेच काही.त्यांनी सांगितलेली एक गोष्ट मला फार भावली की नुसते फिरू नका अभ्यास करा माहीती घ्या हा गड तुमच्याशी बोलेल! हा अवलिया राजगडी 8 वर्ष मुक्कामी होता.त्यांच्या मुलाखतीनंतर माझे राजगडाविषयी प्रेम अजून वाढले.

आप्पांना विचारले तुमची पुस्तके कुठे विकत घेता येतील? त्यांनी दिलेले ऊत्तर आजकालच्या व्यवहारी जगाला अंतर्मुख करावे असे होते." माझी पुस्तके प्रकाशक छापत नाहीत आणि दुकानदार विकत नाही, त्यांना त्यात पैसा मिळत नाही कारण त्यांची किंमत जेमतेम छपाई खर्चाएवढी! ज्या लोकांनी हे वैभव ऊभारण्यास आपले रक्त सांडले त्यांच्या जीवावर आपणास पैसे कमावण्याचा काय अधिकार? आप्पा परब ही व्यक्ती माझ्या मनावर एवढ्या कमी वेळात जीवनभर लक्षात राहतील असे संस्कार करून गेली.त्यांचे नानाने आणि आम्ही पदस्पर्श करून आशिर्वाद घेतले!

हाताशी थोडा वेळ होता अजून राजगडावरून निघून तोरण्याकडे जावे अशी कल्पना सोनावणे सरांनी मांडली पण आमच्याबरोबर असलेल्या सर्वांचा विचार करता नाना तयार नव्हता.मलाही आताच निघावे व सूर्यास्तापूर्वी संजीवनीतून खाली ऊतरावे असे वाटत होते.हो नाही करता करता आम्ही सॅक आवरून तयार झालो.नानाही थोड्या नाराजीने तयार झाला.मी यापूर्वी 22 वर्षापूर्वी सत्यजीत भातखंडे व सुनील पाटील यांच्यासोबत पावसाळ्यात हा मार्ग केला होता पण पहिला ट्रेक असल्याने रस्ता लक्षात ठेवण्याचे कष्ट घेतले नव्हते.आणि त्यामुळे लवकरात लवकर अंधार होण्यापूर्वी खाली ऊतरण्याचा रस्ता शोधण्यासाठी जलद गतीने सरांना घेऊन पुढे निघालो.बाकी लोक सावकाश मागे येत होते.आणि यानंतर कधीही विसरणार नाही अशा प्रसंगांना सामोरे जावे लागणार होते. का कुणास ठाऊक तशा  अनामिक भितीने मन ग्रासले होते. .......

पूर्वार्ध समाप्त!

घाटवाट : कुडली भोर आसवले खिंड महादेव मुर्हा ढवळे चंद्रगड ते ऑर्थर सीट

“The world is a book and those who do not travel read only one page.” – St. Augustine

एका व्यस्त आठवड्यात माझे आतेभाऊ व गुरूवर्य संजय अमृतकर(नाना) यांचा निरोप आला "अरे 24 25 आणि 26 जानेवारीला मोकळा आहेस का? "खर तर त्याआधीच्या शनिवारी 'कातराई शंभू डोंगर गोरक्षगड अनकाई टणकाई 'असा मनमाड रेंजचा भन्नाट मुक्कामी ट्रेक झाला होता प्रशांत ( माझा लहान भाऊ आणि ट्रेक लिडर आणि साहेबांच्या भाषेत ई वर्णनासाठी प्रसिद्ध), समीर कदम , विशाल रघुवंशी( गड बडीज्) अमोल चांदूरकर यांच्या सोबत.आता आली का पंचाईत! दोन सलग आठवड्यात मुक्कामी ट्रेक म्हणजे घरच्यांच्या संतापाची 'ऊंटाच्या पाठीवरची शेवटची काठी 'होते की काय ही भिती! पण नानाचे आवतण म्हणजे काहीतरी 'स्पेशलच' असणार आणि बरेच शिकवणारे असणार त्यामुळे लगेच होकार दिला.

नानाचे नेटवर्क म्हणजे अफाट! एक कसे कायचा (whats app) समुह तयार झाला आणि माझे नाव त्यात समाविष्ट झाले.त्यातील नावं अपरिचित कारण तसा मी नवीन आणि लांबून गंमत बघणारा.सुरूवातीलाच त्यांचे खाण्याचे पदार्थ काय न्यायचे याच्यावरची चर्चा बघून व त्याची यादी बघून त्यासाठी 'एक पोर्टर न्यावा काय ?'अशी विचारणा केली.जितेंद्र बंकापुरे( जितुभाई) यांचे ऊत्तर 'अरे भरपूर खायचे आणि भरपूर पायाची रग जिरवायची' ही गुरूंची शिकवण(अजय ढमढेरे सर). परत छानसा गुगल मॅप आला रूटचा ,सगळे बघून मला जमते की नाही ईतके डोंगर चढऊतर करायला ही शंका नानामुळे दडपून टाकली.

ठरल्याप्रमाणे नाना पुण्यात पाषाणला आले 24ला सायंकाळी, बरोबर एक ऩाशिककर गणेश पाटणकर माझ्यासारखाच नानाच्या 'भरोशावर 'आलेला.घरी आईने आणि बायकोने नानासाठी आणि माझ्यासाठी जेवण तयार केले आणि डबा बनवला ट्रेकसाठीचा.फोनाफोनी करून ठरवलेली गाडी किती वाजता येणार आणि कुठे भेटायचे याची विचारणा केली.बंकापुरेंच्या सोसायटीत रात्री 11 वाजता भेटायचे ठरले सगळ्यांनी.प्रशांत सोडायला आला.ईतर मंडळीही हळूहळू पोहचली. थोडा परिचयचा कार्यक्रम झाला आणि  जितुभाईला 'गोड'समज मिळेपर्यंत शांततेचा भंग करीत सर्वांनी गाडीत बॅगा टाकल्या व कुडली भोरच्या दिशेने  ऊत्साहाने निघालो.

वाटेत पंक्चर काढेपर्यंत चहापान केले.रात्री 2 वाजता कुडलीला पोहचलो गाडी वळवून पार्क करेपर्यंत राजाभाऊ आणि मी वर टेकाडावरच्या एकमेव दिसणारया घराच्या दिशेने निवारयाची सोय बघायला गेलो.घरमालकाने थोडी चौकशी करत आणि राजाभाऊच्या गोड बोलण्याला भुलत ओसरीत आत पडायची परवानगी दिली.सर्व जण पटापट झोपले.सकाळी 6 वाजता उठलो पण रात्री कोंबडा सारखी बांग देत होता.बहुतेक आम्ही त्याचे टाईमटेबल बिघडवले होते.

दिवस 1

आजचा मार्ग 'कुडली आसवले खिंड महादेव मुर्हा ते ढवळे 'असा नियोजित होता.निनाद ,ऊत्तम , साईप्रकाश पुढे व नाना ,जितेंद्र, राजाभाऊ मागे ,मध्ये आम्ही बाकी असा ग्रुप करून मार्गाक्रमण चालू केले.डावीकडे अंगावर येणारे रायरेश्वर पठार आणि ऊजवीकडे घनदाट म्हणता येईल असे जंगल असा प्रवास चालू केला.वाटेत जागोजागी जंगली प्राण्यांची विष्ठा दिसत होती मध्ये ओढ्याच्या पाण्याजवळ 'बिबट्याची विष्ठा' दिसली तशी माहीती आमच्यातल्याच एका जाणकाराने दिली. तासाभरात आसवले खिंडीत पोहचलो.तिथे पाण्याचा ब्रेक झाला आणि लगेच पुढे निघालो.

थोड्या अंतरावर गेल्यावर थोडी झाडी कमी झाली आणि समोरचे दृष्य पाहून डोळे विस्मयचकीत झाले डावीकडे मागे रायरेश्वरचे ऊंचच ऊंच नाखिंदी टोक ,थोडे पुढे महादेव मुर्हा, समोर कोकणातील वडघर ,ऊजवीकडे मोहनगड ,थोडा पुढे कांगोरीचा मंगळगड असा नजारा!अशा विहंगमासाठीच ट्रेकर एवढी पायपीट करतो व मिळणारे समाधान अवर्णनीय आहे.ते दृष्य डोळ्यात साठवत खाचखळग्यातून ('वसपटी ' ईतिश्री राजाभाऊ शब्दकोष) ऊतरायला सुरूवात केली.मध्ये एका ओढ्यात पौष्टीक न्याहारी केली.(अहो पौष्टीक म्हणजे अगदी डिंकाचे लाडू, ऊकडलेली अंडी असे पदार्थ).ऊन वाढायला सुरूवात झाली होती ,त्यात अपरांताचा दमटपणा! खाली एका वाडीत पाणी भरून घेतले.समोर मंगळगड खुणावत होता त्यावर जायचे का याची चर्चा झाली, निर्णय होईना मग ठरवले की जाऊ या पण ऊन्हात डांबरी रस्त्याची थोडी पायपीट केल्यावर एका झाडाखाली सिनीअर्सने निर्णय केला की ऊरलेले अंतर बघता मंगळगड पुढच्या वेळेसाठी ( वरंध घाटाच्या कावळ्याकडून) ठेऊ.

मग थोडे लिंबूसरबत आवळा प्राशन करून महादेव मुरह्याच्या ऊभ्या चढाला लागलो. भर दुपारच्या ऊन्हात मध्ये सावली नसताना हा चढ एकदम सरळ आणि  त्रासदायक वाटत होता. पण वर पठारावर गेल्यावर छान माळ लागला व एक झाड लागले त्याखाली सर्व येईपर्यंत थोडे विसावलो.पुढे महादेव मुर्ह्याच्या अलिकडे एक निर्झर व मूर्ती लागल्या त्यातूनच वरच्या वाडीची तहान भागते. मात्र 4 महिने खालून त्यांना पाणी वाहून आणावे लागते."विकासाची गंगा "अजून तरी येथपर्यंत पोहचायला मंत्रालयातील ए.सी.ऑफीसमधून कारभार हाकणारया एखाद्या सायबाला किंवा आश्वासनांची खैरात करून जनतेची दिशाभूल करणारया पुढारयाला किमान एकदा तरी काही न घेता सडे ऊन्हाचे वर चढवायला हवे म्हणजे पाण्याचे ड्रम घेऊन वर चढताना काय हाल होत असतील याची जाणीव होईल असो.



येथून कांगोरीगड समोर एकदम झकास वाटत होता' पुढच्या वेळी मी वाट बघतोय' असे निमंत्रण देणारा.आता पोटात कावळे ओरडू लागले होते तेथे एका घराच्या ओसरीत पथारी पसरून घरून आणलेल्या पदार्थांवर सामुहिक ताव मारला आणि मग वामकुक्षी घेतली.चांगली तासभर डुलकी मारून 4 वाजता ऊतरतीच्या ऊन्हाबरोबर खाली ढवळ्यात ऊतरायला सुरूवात केली.समोर जावळीत प्रतापगड चंद्रगड डोकावत होता.वाटेत खालील खांडजचे मोरे काका भेटले त्यांच्याबरोबर थोडी परिसराची माहीती घेत पीक पाणी व्यवसाय मुल बाळ याबाबत बोलत बोलत कधी खाली ऊतरलो समजलेच नाही.त्यांनी एक छान माहीती दिली की बडोद्याच्या गायकवाडांबरोबर गावातल्या पूर्वजांमधले 60%मोरे आडनावाचे लोक गेले व स्थायिक झाले. काका त्याच लोकांच्या पुढच्या पिढीचे प्रतिनिधी.त्यांच्या मालमत्ता गावातच आहेत येऊन जाऊन बघतात बडोद्यातून.आता निवृत्तीनंतर ईथे येऊन राहीलेले.

दहा मिनीटे झाली  पाणी घेतले ,चहा नाकारला. डोकावून अंदाज घेतला तरी माझे साथीदार दिसेनात मग काका म्हटले की बहुतेक ते घसारयाच्या वाटेने गेलेत मग त्यांनी ढवळ्याचा मार्ग दाखवला .मी एकटाच झपझप चालत निघालो ,सायंकाळची वेळ आणि पाखरांचा आवाज सोडला तर निर्मनुष्य रस्त्यावरची निरव शांतता! कोणाचाच आवाज नाही.4 ते 5 कि मी चालल्यावर अंदाजाने समोर ढवळ्याच्या दिशेने कोरड्या नदी पात्रातील दगडगोट्यात ऊतरलो .मध्येच एका डोहाच्या स्थिर पाण्यात सायंप्रकाशातील विविध रंग पसरले होते व  त्याक्षणी मी आणि अफाट सह्याद्री याव्यतिरीक्त थोडी भितीदायक शांतता एवढेच तिथे होतो. थोडे पाणी पिऊन नदीपात्र ओलांडले व समोरची छोटी टेकडी चढून वर ढवळ्यात पोहचलो.

वर मुंबईकर पाव्हणे आणि लाऊडस्पीकरच्या आवाजाने स्वागत केले तिथे शाळेजवळ तुमची गाडी आली आहे व गावात आज सप्ताह समारोपाचे किर्तन आहे असे समजले.गावातून शाळेकडे गेलो सॅक ओसरीत ठेवून थोडे बसलो. साथीदार 15 ते 20 मिनीटात आले वेगळ्या मार्गाने.किर्तन असलेले मंदीर शाळेशेजारी असल्याने थोड्या अंतरावरच्या बालवाडीच्या ओसरीत मुक्कामाची तयारी केली.स्वयंपाकाचे बघणार तर गाववाल्यांचे प्रसादाच्या भोजनाचे आग्रहपुर्वक निमंत्रणआले.मग तोपर्यंत थोडा नाष्टा व गरम सूप प्यालो.राजाभाऊंनी झकास बनवले होते सूप आणि हा माणूस म्हणजे सतत हसवणारा, शब्दसंग्रह तर अचाट! "सर्व महाराष्ट्राचे पाणी एका बाटलीत! "पुढेमागे कधीतरी फक्त राजाभाऊवर एक स्वतंत्र लेख लिहीता येईल.( साई, जितुभाई यांचासुद्धा राजाभाऊंवर लेख येऊ शकतो, ऐकताय ना?).

 प्रवचन संपल्यावर पहिल्या पंक्तीसाठी लाऊडस्पीकरवरून बोलावणे आले.श्लोक म्हणून मस्त 'भात ,डाऴ, भाजी आणि बुंदीचे' जेवण भरपेट केले.सर्वानुमते गावातल्या मंदीरास छोटी देणगी दिली.थोडा वेळ गप्पा टप्पा करून स्लिपींग बॅगमध्ये शिरलो.ऊद्याच्या ऊरलेल्या टप्प्याचे वर्णन ऎकत व आजच्या प्रवासाचे अवलोकन करत निद्रादेवीच्या अधीन कधी झालो ते समजलेच नाही.

दिवस 2
सकाळी ऊठून प्रातर्विधी उरकून पुन्हा राजाभाऊंच्या हातचे पोहे खाल्ले.सॅक आवरून गाडीत टाकली आणि पाण्याच्या बाटल्या सार्वजनिक पाणवठ्यावरून भरून घेतल्या आणि  तयार झालो.निलपंख ( indian roller) व दुरून धनेशांचे ( Hornbill) दर्शन झाले.आजचा दिवस तसा जास्त चढाईचा आणि अवघड होता कारण सर्व करून दिवस मावळण्यापूर्वी ऑर्थर सीट चढून महाबळेश्वर गाठायचे होते.ग्रुप सोडून पुढे जायचे नाही अशी "प्रेमळ" समज जितुभाईने दिली.मग चंद्रगडाच्या ( राजाभाऊंच्या शब्दात " निग्रोगड" कारण कायम काळा ठिक्कर असतो वणव्यांमुळे) दिशेने चालू लागलो.

सुदैवाने चंद्रगड अजून निग्रोगड नव्हता झाला.मध्ये कोळीवाडा लागला, मग गडाची उभी पण झाडीतील चढण लागली.वाटेत जागोजागी' ओम नम: शिवाय 'च्या पाट्या.थोडी झाडी संपल्यावर गड डावीकडे  एकदम छातीवर! सरऴ आणि ऊभी घसारयाची चढण लागली.वाटेत ढवळ्याकडचे खोरयाचे दृष्य सोनेरी प्रकाशात खूप छान वाटत होते.वर एक रॉकपॅच चढून गडावर दाखल झालो.गडावर महादेवाची पिंड व नंदी आणि ऊत्तरेला पाण्याचे टाके थोडी तटबंदी एवढेच शिल्लक आहे पण वरून 'रायरेश्वर बहिरीची घुमटी ढवळे घाट व नदीचे खोरे' असे अप्रतिम दिसते की ध्यान लावून बसून ऱाहवे.तेथून समोरची अजस्र  डोंगररांग बघून मार्ग कसा असावा याचा विचार करत पेयपान ऊरकून मग अनुपने रेकी केलेल्या घसारयाच्या शॉर्टकटवरून ढवळे घाटात ऊतरण्याचे ठरले.

सुरूवातीला रोप लावण्याचा विचार नंतर रद्द करून सरळ 80 अंशात असणारा घसारा फक्त झाडीच्या फांद्यांचा आधार घेऊन ऊतरताना बहुतेकांच्या पार्श्वभागाची चांगली मॉलीश झाली.500 फूट पुढे ही वाट दगडधोंड्यांची झाली व एके ठिकाणी चंद्रगडाला वळसा घालून ऑर्थर सीटला जाणारया ढवळ्या घाटाच्या मुख्य वाटेला मिळाली.वाटेत निरंजनने एका सापाचा फोटो काढला.तिथे थोडा विसावा घेऊन न्याहारी केली.बाकीचे सर्व कसरत करून खाली आल्यावर बहिरीच्या घुमटीकडे मंडळी निघाली.

वाट मळलेली व वृक्षराजीने मढलेली होती पण सुरूवातीला काही ठिकाणी "सुस्कृंत "भटक्यांनी टाकलेला प्लास्टीकचा कचरा बघून बेचैन वाटले.काही अंतरावर ओढा ओलांडताना निरंजनचा तोल जाऊन तो पडला पण सुदैवाने मोठी दुखापत झाली नाही मग त्याला धीर देत व चकवा देणारी वाट ढुंढाळत महेंद्र सिंग काका व मी मागच्यां मंडळींना सोपे व्हावे म्हणून जागोजागी खुणा करत हळूहळू बहिरीच्या ट्रॅव्हर्सपर्यंत पोहचलो.तिथून चंद्रगड व पुढची धार अप्रतिम दिसत होती.ऊत्तम आधीच तिथे थांबला होता मग त्याच्या मागे चालू लागलो.सिंग काका ईतरांसाठी व निरंजनसाठी थांबले.पुढे गणेश पाटणकर थकल्यामुळे थांबू लागला पण मी थोडा धीर देत आणि हा मार्ग आधी केलेल्या ऊत्तम भाऊंच्या फक्त 10 मिनीटांचा पॅच आहे यावर विश्वास ठेवत ,बहिरीचा घसारा चढायला प्रोत्साहन दिले.चांगल्या 40 मिनीटांच्या घसारयावर चढून वर गेल्यावर पूर्ण घाट व खोरे यांचे रूप पाहून माझा थकवा पळून गेला.

मग एक अरूंद ट्रॅव्हर्स वरून गणेशला बरोबर घेऊन चालल्यानंतर बहिरीचे मंदीर व झाडाखाली व्यवस्थित रंग दिलेल्या मूर्ती बघून प्रसन्न वाटले.एक अवघड टप्पा 4 ते 5 तासाचा संपला होता.



गणेश आडवा झाला होता कारवीच्या सावलीत.मंदीराच्या अलिकडे कारवीच्या जंगलातून वर गेल्यावर एक मोठा खडक लागला व त्याच्या पोटात 'सह्याद्री मिनरल वॉटर'चा एक मोठा स्रोत आहे मग सॅक ऊतरवल्या व थंडगार पाण्याच्या दोन बाटल्या अंगावर ओतून आणि 1 बाटली पोटात टाकून एकदम ताजातवाना झालो.ईतर मंडळी दूरवर पण दिसेना मग ऊरलेल्या वेळाचे गणित करून ऊत्तमभाऊंनी आणलेल्या अंबाखवा पोळीचे भोजन ऊरकले व मग थोडा विसावलो.थंडगार वारा, समोर जोर खोरे व रायरेश्वर व छान जंगल यांचा आनंद घेत असताना ईतर मंडळी पोहचली.सायंकाळचे 5 वाजले होते.ईतरांनी फ्रेश होऊन साईने आणलेल्या दह्याचा आणि त्यात त्याने स्वत: बनवलेल्या मसाल्याचा आस्वाद घेत ठेपले अंबा खवा पोळ्या असा चौरस आहार घेतला.मग ऊत्तम मी कौस्तुभ निरंजन गणेश ऑर्थर सीटकडे निघालो.

वरच्या गाढवाच्या माळावरून ऊजवीकडे मावळतीच्या रंगाने न्हालेले जावळी खोरे मागे ,प्रतापगड समोर ,ऊभा तासलेला ऑर्थर सीटचा कडा, डावीकडे रायरेश्वर असा नजारा बघून मनातल्या मनात नानाला व ईतर मंडळींना मला या ऊत्सवात सामील करून घेतल्याबद्दल धन्यवाद दिले.थोडे पुढे घसारा चढून एक रॉक पॅच चढलो व समोरच्या खिडकीतून प्रतापगडाच्या मागे निरोप घेत असलेल्या रविराजाचे नितांतसुंदर रूप डोळ्यात आणि कॅमेरयात बंदीस्त करण्याचा प्रयत्न केला.वाटेत एका दुर्दैवी गिर्यारोहकाचे नाव समाधिस्त होते.

समोरच्या ऑर्थर सीटवरून 26 जानेवारीच्या पिकनीकचा आनंद घेणारे लोक जरा विचीत्रपणे आम्हा बावळटांकडे बघत होते.आम्ही मात्र समाधानाने फुललेले चेहरे घेऊन ऑर्थर सीटच्या पायथ्याला सधन संस्कारित लोकांनी केलेल्या कचरयातून मार्ग काढत वर पोहचलो.

जुन्या महाबळेश्वरमध्ये चहापान करून व वाईला बंडू गोरेंच्या खानावळीतील भोजन ऊरकून रात्री घरी पोहचलो.

शिवरायांच्या काळात किंबुहना त्याहूनही आधी वापरात असणारया 135 घाटवाटांमधील ( 18व्या शतकातील नोंदीनुसार) कोकण भूमीला आणि घाटावरचा देश यांना जोडणारा थोडा अवघड पण नितांत सुंदर नियोजनबद्व व्यापारी मार्गाची  सफर घडवणारा जावळी खोर्यातील ढवळ्या घाट मला निसंशय घाटवाटांच्या प्रेमात पाडून गेला.सह्याद्रीची अशी अनोखी रूप वारंवार अनुभवायला मिळावी हि ईश्वरचरणी प्रार्थना करून आणि नानाला मला अशी संधी दिल्याबद्दल धन्यवाद देऊन अल्पविश्राम घेतो.

जय शिवराय!  जय महाराष्ट्र!

ऐतिहासीक महत्व:

ढवळ्या घाट हा जावळी खोरयातील  शेवत्या घाट ते निशी घाट अशा नोंद असणारया ऎतिहासिक घाटवाटेतील 9 घाटांपैकी एक आहे.

 कोंडाईबारी (सुरत ते नवापूर) पासून बोरघाटापर्यंत 25 घाट;  आणि सवाष्णी घाट( तेलबैला ते पौड )ते तुलकूट घाट असे 39 घाट आहेत.

ट्रेक दिवस:  24 जानेवारी रात्री 11 वाजता पुणे सोडले.

                   25 जानेवारी ढवळे मुक्काम

                   26 जानेवारी सायंकाळी 7 वाजता ऑर्थर सीट  

                   रात्री 11 वाजता पुण्यात परत.

ट्रेकर्स:  संजय अमृतकर, जितेंद्र बंकापुरे, महेंद्र सिंग, राजाभाऊ लोकरे, ऊत्तम अभ्यंकर, साईप्रकाश बेलसरे, निनाद बारटक्के, नितीन तिडके, कौस्तुभ दातार, अनुप अचलारे, निरंजन भावे, योगेश अहिरे, गणेश पाटणकर आणि तुषार कोठावदे.

अंतर:  34 कि.मी.
ऊंची: 1450 मीटर

सूचना: 

स्वरूप:  जाणकार व मोठ्या ग्रुपबरोबर मध्यम कठीण अन्यथा कठीण.शक्यतो ग्रुपनीच करावा असा.

पाणी या ठिकाणी भरून घ्यावे: वडघर, महादेव मुरहा, ढवळे, चंद्रगड, बहिरीची घुमटी .चंद्रगड ते बहिरी पाणी नाही त्यामुळे कमीत कमी 3 लि.पाणी कायम असावे. घसार्‍याची खूप ठिकाण असल्याने काठी आणि शुज ऊत्तम प्रकारचे न घसरणारे असावेत.

आभार:  प्रोत्साहीत करून मार्गदर्शन करणारे प्रशांत कोठावदे, साईप्रकाश बेलसरे आणि गुरूवर्य संजय अमृतकर